Ik was gisteren voor een project bezig met de nieuwe kerndoelen digitale geletterdheid van SLO. En werd overvallen door een onrustig gevoel.
Kerndoelen
De nieuwe kerndoelen zijn bedoeld voor het primair onderwijs (PO) en voorgezet onderwijs (VO). Ze zijn vastgesteld door Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) in opdracht van het ministerie van OCW en in samenwerking met experts uit/en de onderwijssector.
In de kerndoelen staat beschreven wat er geleerd moet worden op school. De kerndoelen digitale geletterdheid hadden een aanscherping nodig omdat de vorige doelen alleen een inspanningsverplichting vroegen. De nieuwe kerndoelen zijn gericht op resultaat en stellen heldere meetbare eisen. Ze zijn een belangrijke bron voor scholen, lerarenopleiders, onderwijsontwikkelaars en uitgevers. Je vindt ze hier.
Leve het internet
Even terug in de tijd. Het internet is een plek van ontmoeting, van delen, van leren. Los van tijd en plek konden mensen elkaar vinden om van alles uit te wisselen. Er was een sterk geloof in democratie en gezamenlijke waarden. Het werd gemaakt door mensen en gebruikt door mensen. Zonder hiërarchie en met groot idealisme als drijfveer. Waag Futurelab oprichter en baas Marleen Stikker vertelt er in dit filmpje heel fijn over. We bouwen een stad! Het was een heerlijk begin.
Inmiddels is het internet kapot, zo concludeert ook Stikker. Het publieke ervan is overgenomen door het commerciële. Vrijheid van informatie bestaat vrijwel niet meer, en vrij zijn van verkoop en beïnvloeding is inmiddels een utopie. Dat voelen en weten we allemaal.
Zijn de kerndoelen sterk genoeg?
En dat voelen ook de makers van de kerndoelen. Het is belangrijk de jonge generatie sterk te maken in het omgaan met het digitale domein. Na een lang traject met veel groepen die goed nadachten is deze lijst geformuleerd.
Voor je verder leest: ik vind het belangrijk om te zeggen dat ik zeer groot respect heb voor alle deelnemers aan het traject, ze zijn allemaal expert in hun vak. Dit stuk gaat niet over hen en hun werk, maar meer over het systeem van de kerndoelen.

Ieder doel heeft een doelzin voor PO en VO, vervolgens worden de subdoelen beschreven: het gaat hierbij om, en een aantal voorbeelden gegeven: te denken valt aan. Bijvoorbeeld:
Kerndoel 6 – Creëren met digitale technologie
- Doelzin PO en VO: De leerling gebruikt passende strategieën bij het creëren en gebruiken van verschillende typen digitale producten.
- Het gaat hierbij om: experimenteren met digitale middelen om gedachten, ideeën of gevoelens uit te drukken;
- Te denken valt aan: verkennen van verschillende digitale tools om media te maken, zoals presentatie-software.
De doelen zijn verstandig en logisch. Overlegd en zorgvuldig gewogen. Concreet en toepasbaar. Maar mijn onrust nemen ze niet weg.
Allereerst de vorm: een lijst leidt tot lijstjes. Als je doelen op deze manier opsplitst, gaan mensen lessen ontwikkelen die daarbij passen. Kleine lessen met kleine doelen. En dan gewoon de hele lijst afwerken. De voorbeelden die SLO geeft (te denken valt aan) dragen daar aan bij: het verkennen van digitale tools klinkt als een concrete les. Maar ook nalopen van elke gebruikte afbeelding op auteursrechten in een presentatie is echt heel concreet.
Dan de inhoud: uit de doelen blijkt wat mij betreft dat we de huidige staat van het internet accepteren als gegeven. We leren ermee om te gaan. De doelen zijn volgend. AI is een gegeven, gevaar door onveilige wachtwoorden is een gegeven. Slechte bronnen zijn een gegeven, evenals gebruik van digitale tools. Over digitale technologie, de samenleving en de wereld (doel 9) verkennen en redeneren de leerlingen. Maar leren actievoeren of het ontwerpen van een nieuwe samenleving komt er niet in terug.
De doelen lijken een functionele reactie op deze huidige digitale wereld: we bereiden ons voor op de toekomst waarin we ons aanpassen aan het bestaande. Maar waar is de toekomst zoals wij burgers die willen? Waar zijn onze democratische dromen? Ik mis de zelfonthulling, het is zo neutraal. Wat is de dwingende visie achter de doelen?
Misschien is SLO bewust voorzichtig, want de invulling is aan de scholen. Maar door geen stelling te nemen toon je wel degelijk een bepaalde kijk op technologie: de verantwoordelijkheid is niet collectief, maar hangt af van individuele initiatieven.
Wat kunnen we leren van Hannah Arendt?
De doelen bereiden ons voor op de digitale wereld zoals die is en zoals die op ons afkomt. Arendt noemt dat problemen oplossen: we reageren op wat er is en gaan daar zo goed mogelijk me om.
Ze is streng voor problemen oplossers: de oplossing die ze bedenken past altijd bij het probleem dat wordt herkend. Je reageert, beweegt mee, maar verandert niet wezenlijk iets. De uitkomst is rationeel, neutraal en staat vast.
Er is wateroverlast: je doet laarsjes aan.
Naast het oplossen van problemen kunnen we ook handelen. Handelen is als je als groep mensen samen praat, denkt en tot actie overgaat omdat je samen vindt dat iets belangrijk is. De verschillen tussen mensen zijn daarin een belangrijke bron. Handelen is onzeker, soms risicovol, en altijd persoonlijk. De uitkomst staat niet vast, de groep wordt gedreven door een gevoel van urgentie. Hard werkend om de verandering te bewerkstelligen die zo belangrijk voelt. Zelfonthulling is onvermijdelijk.
Er is wateroverlast, je pakt de bron aan (en misschien mislukt dat).
Tenslotte wijst Arendt ons op de erfzonde. Als mensen leven we met generaties voor en na ons. In ons handelen moet dat weerspiegeld zijn. We kunnen onze troep niet laten liggen voor de kinderen. We moeten het zelf opruimen, en minstens de kinderen de tools geven om het beter te maken.
Ik denk dat we de kerndoelen meer als inspiratie van handelen moeten zien. Ze moeten uitgebreid worden en anders gepresenteerd.
- Ze moeten informeren: goed bedacht zijn en goed uitgelegd. Check.
- Maar ook inspireren: dit is belangrijk, hier heb ik zin in! Dat kan sterker.
- En het liefst ook provoceren: niet meegaan in het techbro script, maar de leerlingen leren dat verzet belangrijk is en soms loont. Activisme als kerndoel. Dat vullen we aan.
Want als we toestaan dat kerndoelen een afvinklijstje worden gooien we ons prachtige internet te grabbel.
Brave New Internet
De nieuwe kerndoelen worden dit jaar beproefd voor ze in wetgeving verankerd worden. Beste beproevers: willen jullie ze aanvullen met jullie kritiek en provocaties? Ik ben zo bang dat er anders niet wezenlijk iets verandert. En verandering is wel wat we nodig hebben.