Als neo-luddiet ben ik wantrouwig over (gen) AI: creatieve processen automatiseren is het einde van de beschaving zoals we die kennen. Want als er iets is dat ons bijzonder maakt is het onze creativiteit. Ik hecht sterk aan het menselijke, aan de ruis die mens zijn is en de risico’s van creatie. Ik hou van technologie, maar ik twijfel of het nu niet te ver gaat.
Inmiddels worden we overspoeld met AI experts die over AI en ethiek en de toekomst vlammende stukken schrijven op LinkedIn: technologie is neutraal en het onderwijs moet gewoon anders. En we moeten gewoon anders gaan denken over waarde. Gewoon, gewoon, gewoon! En als je dat niet zo ziet ben je ouderwets.
Hannah Arendt
In mijn project over ethiek is Hannah Arendt mijn belangrijkste gids geworden. Haar denken raakt me zeer en helpt me -als maker, schrijver en docent- positie in te nemen in mijn vak. Het is onverminderd actueel; streng en liefdevol tegelijk.
Arendt expert Joop Berding (schrijver van De werelden van Hannah Arendt) vroeg me na te denken over ‘hoe we Arendts ideeën mee kunnen nemen in de zoektocht naar antwoorden op vragen van nu. Daarom hoop ik bijv. dat je het ook over ICT, AI e.d. gaat hebben.’
Die vraag heb ik lang naast me neer gelegd. Met zoveel experts op het veld hoeft er niet nog eentje bij. Totdat ik een documentaire zag over het maken van synthetische diamanten: Nothing lasts forever van Jason Kohn.
Diamant
In de film vertelt onderzoeker John Janik dat hij kristallen maakt van verschillende materialen. Eén van die kristallen is diamant. Met een zelfgemaakte diamant (gezet in een ring) deed hij zijn vriendin een aanzoek. Ze was teleurgesteld; niet groot genoeg.
Persoonlijk vind ik diamanten saai, ik voel niets bij het zeldzaam en voor altijd narratief. Maar het idee dat iemand een diamant maakt vind ik geweldig. Grote, grove machines, jaren onderzoek, een minuscuul resultaat, dat het narratief rond diamanten totaal in de war schopt. Wat een mooi voorbeeld van creativiteit! Een stuk spannender dan iemand met geld die in een overpriced winkel in 5 minuten een ring koopt.
Janiks technologie maakt het mogelijk het oude, traditionele te bekritiseren en de norm te veranderen. Hij doorbreekt de heerschappij van de diamantverkopers en maakt diamanten beschikbaar voor iedereen die er eentje wil. Heerlijk, pak ze aan die kapitalisten!
AI AI AI
Maar als ik dat denken doortrek naar Chat GPT raak ik in de war.
De technologie van Chat GPT maakt het mogelijk het oude, traditionele te bekritiseren en de norm te veranderen. Het doorbreekt de heerschappij van de schrijvers en intellectuelen en maakt teksten (kunnen) schrijven beschikbaar voor iedereen die dat wil. 😱
Technologie is zo goed als waarvoor je het gebruikt
In het gebruiken van generatieve AI kun je verschillende doelen hebben. Afhankelijk van het doel, is het gebruik wel of niet goed voor de maatschappij. (Ik ga even voorbij aan doelen als world domination, dit gaat over gebruikers van AI.)
Doel: net genoeg doen om er mee weg te komen (nee nee nee)
Case: Een student of leerling die uit luiheid een tekst genereert.
- Hij genereert geen eigen kennis, maar parasiteert op het werk van anderen: diefstal.
- Hij investeert geen aandacht, maar vraagt de docent wel aandacht aan hem te besteden: minachting.
- In teksten die worden gegenereerd komen sommige woorden vaker voor dan andere, er treedt taalverarming op: taal wordt kleiner.
- Hij doet zo min mogelijk, doel is een voldoende.
Case: een marketeer die uit kostenbesparing een illustratie genereert:
- Hij genereert geen nieuw creatief beeld, maar parasiteert op het werk van anderen: diefstal.
- Hij investeert geen aandacht, maar vraagt de kijker wel aandacht te besteden: minachting.
- De illustratie wordt gemaakt op basis van wat er in de database zit, hij wordt nooit beter of interessanter: beeld wordt meer uniform.
- Hij werkt zo goedkoop mogelijk, doel is met zo min mogelijk inzet het doel te bereiken.
Doel: het mooiste en beste maken of doen (ja!)
Case: een illustrator gebruikt ai om een (saaie) beeldbewerkingsklus sneller te doen.
- Ze zorgt dat het saaie, machinale stuk van haar werk haar minder tijd kost.
- Ze gebruikt software die rechten van makers respecteert.
- Ze heeft meer tijd voor het creatieve deel van haar werk, ze kan haar werk zo beter doen.
- Ze maakt het mooiste wat ze kan.
Case: een kunstenaar gebruikt AI om beelden te genereren uit data.
- Hij genereert een nieuw beeld, een oorspronkelijk werk.
- Hij werkt als ambachtsman met zelfgebouwde systemen.
- Hij vernieuwt de kunst en laat ons iets zien dat we nog niet kenden.
- Hij maakt het beste dat hij kan.
Liefde voor de wereld
Arendt vindt het belangrijk de liefde voor de wereld centraal te stellen: Amor Mundi. We moeten ons bewust zijn van de mensen voor en na ons (tijd), van onze omgeving (de wereld) en van de verschillen tussen mensen (pluraliteit).
Joop Berding: Arendt is kritisch over het gebruikelijke begrip van technologie als iets dat ons leven gemakkelijker dient te maken. Centraal staat voor haar de relatie met het ding dat wordt vervaardigd – maken gaat over een wereld bouwen, niet over het verlichten van een levensproces.
- Het gaat dus om wat je met AI doet: is je werk positief en liefdevol?
- Maar ook om wat je ermee veroorzaakt: is het effect van je werk gunstig of schadelijk? (Milieu, cultuur, mensenrechten, democratie.)
Vrijheid om te handelen
Het bouwen van de wereld noemt Arendt handelen. Handelen is het beginnen of creëren van iets nieuws en dat in de openbaarheid brengen, waar het onderdeel kan worden van een gesprek. Handelen is risicovol, omdat de uitkomst niet vaststaat. Maar als we niet handelen verworden we slechts tot domme consumenten die alleen maar nemen. Daar spreekt geen wereldliefde uit.
Goede AI tools kunnen ons daarbij helpen:
- Tools die niet primair over geld verdienen gaan, maar over kwaliteit.
- Tools die niet parasiteren op bronnen die ze niet mogen gebruiken, maar hun content eerlijk beheren.
- Tools die onze toegang tot kennis en bronnen niet verkleinen, maar juist vergroten.
- Tools die voldoen aan de wet en aan onze democratische waarden.
‘Tjonge jonge, moeten we zo streng zijn?’ denk je. ‘Ja, absoluut!’, schreeuw ik.
Noodzaak om te handelen
Juist als creatieve sector zijn we in staat te handelen. Door te maken, maar ook door in opstand de komen tegen commerciële profiteurs als de eigenaren veel van de huidige AI software. En het liefst in combinatie: maken voor verandering!
Nee tegen AI generated crap
Denkend in de geest van Hannah Arendt: creatieve processen automatiseren is het einde van de beschaving zoals we die kennen. Maar goede AI tools automatiseren niet, ze kunnen makers ondersteunen in hun creatieve proces. En geven ons als makers daarmee ruimte om te handelen. Net als in onze ’traditionele’ processen. Dus of we AI nodig hebben? Eerlijk: geen idee. (Dat moet je zelf beslissen.)
Tenslotte als toetje de lekkerste toot van deze maand:
Liefde <3